انواع مطالعات بالینی: توضیح و بررسی انواع روش های به کار رفته در تولید علم پزشکی
مطالعات بالینی یا به طور کلی تر مطالعاتی که در حیطه درمان و سلامت انجام میشن سه نوع اصلی دارن:
مطالعات توصیفی dsescriptive
مطالعات مشاهده ای observational
مطالعات تجربی یا مداخله ای experimental
1. مطالعات توصیفی dsescriptive
در این مطالعات روی یک نشونه یا بیماری جدید تمرکز میشه.
مطالعه موردی Case study
درمانگر ممکنه تو بالین با یک موردی برخورد کنه که از نظر علمی ناشناخته است یا به هر دلیلی فکر میکنه توصیف این بیمار و روند درمانش میتونه دانش جدیدی اضافه کنه. میتونه گزارش بیماری باشه که علائم عفونت داره ولی هر آزمایشی میگیرن عفوتش رو تشخیص نمیدن. یا مثلا بیماری که برای اولین بار قلبش سمت راستش بوده یا ...
مطالعه گروه موردی Case series
این دسته هم توصیف جدیدی رو ارائه میکنه ولی در یک گروه و نه چند نفر. درمانگر یا پزوهشگر با موارد مشابهی برخورد میکنه که با وجود تشابهاتی که دارن ولی تابلو بالینی روتین رو ندارن. مثلا علائم سرماخوردگی داره ولی عین جوکر فقط میخندن! یا همشون یه عارضه جانبی عجیب از یک دارو رو بروز دادن یا ....
مثلا: میاد میگه ما طی هفته اخیر در فلان بیمارستان با مواردی مواجه شدیم که با تنگی نفس و سرفه خشک و ... مراجعه میکنن، به درمان های روتین پاسخ نمیدن، حدس میزنیم دچار یه عفونت وریروسی ان ولی درگیری ریه شون خیلی شدید بوده به سرعت هم تعدادشون داره افزایش پیدا میکنه و شبیه بیماری های شناخته شده هم نیستن. (دقت کنین هنوز پژوهشگر نمیدونه چیه و از کجا اومده، به نظرش یه مورد غیر معمولی دیده و اونها رو گزارش کرده)
2. مطالعات مشاهده ای observational
در این مطالعات پژوهشگر فقط نظاره گره. مشاهده میکنه و مشاهداتش رو منتشر میکنه.
مطالعات مورد شاهد یا case control
در این نوع مطالعات گروهی از بیماران با شرایط خاص انتخاب میشن و در مقایسه با بیمارای دیگه ای که اون شرایط خاص رو ندارن در قیاس قرار میگیرن.
مثلا: بیماران مبتلا به کووید 19 که سیگاری بودن در مقایسه با اونایی که نبودن. دقت کنین ما کار خاصی انجام نمیدیم. به کسی سیگار نمیدیم بکشه. ولی این دو گروه (گروه سیگاری گروه مورد و گروه غیر سیگاری گروه شاهد) رو به دقت مشاهده میکنیم و گزارش میدیم. مثلا میگیم اونایی که سیگاری بودن اینقدرشون بعد از بستری راهی icu شدن، اونایی که نبودن اینقدر. گروه مورد اینقدر فوتی داشت گروه شاهد اینقدر و ....
مطالعات هم گروه یا cohort study
تو این مطالعه ها یه گروه از افراد یا بیماران با خصوصیات مشترک انتخاب میشن و در یک بازه زمانی (معمولا طولانی) رفتاراشون ثبت و بررسی میشه. بازم دقت کنین ما کاری به کارشون نداریم
مثلا میخوایم عوامل موثر در ابتلا به کووید رو توی یک بازه شش ماهه بررسی کنیم. میایم یه تعداد افراد زیادی رو در نظر میگیریم، عادت های غذایی، زندگی ، شخصی ، فاکتورهای ژنتیکی ، وزن، اعتیاد و... رو هم در این افراد ثبت میکنیم. بعد هفته ای یه بار از همشون تست کووید میگیریم و روند درمان تا فوت یا بهبودشون رو هم بررسی میکنیم.
بعد میشینیم و داده ها رو تحلیل میکنیم، و نهایتا به این نتیجه میرسیم که مثلا افرادی که BMI بالاتری داشتن درگیری ریه بیشتری پیدا کردن یا مثلا افرادی که در روز 3 وعده میوه و سبزیجات میخوردن به طور واضحی میزان ابتلا در اونها کمتر یا بیشتر بوده.
حالا این مثال آینده نگر بود. الان شروع میشه مطالعه وئ در آینده با اون عامل بیماری مواجه میشن یا نمیشن.
همین مطالعه نوع گذشته نگر هم داره. یعنی میریم و هزار نفر که کووید گرفتن رو بررسی میکنیم، که شما از شیش ماه پیش تا حالا چیکارا کردین و بعد تحلیل میکنیم. ولی خب مشکلش فراموشی و از دست رفتن اطلاعاته.
مطالعات مشاهده ای مقطعی یا cross sectional study
تو این مطالعه در لحظه یا یه مدت زمان کوتاه مجموعه ای از افراد یا بیماران مشاهده میشن و گزارش میشن. بدون هیچ آزمایش مداخله یا مقایسه ای
مثلا بررسی داروهای تجویزی برای بیماران کووید 19 در بیمارستان فلان درپاییز 1399
فقط مشاهده میشه چه اتفاقی افتاده چه شاخص هایی بوده و گزارش میشه و تمام.
3. مطالعات تجربی یا مداخله ای experimental
در مطالعات تجربی یا مداخله ای یه عده انتخاب میشن، به دو گروه تقسیم میشن یه آزمایش روشون انجام میگیره (یک مداخله که فرضمون بر اینه که قرار باعث یه تغییری بشه) و بعد نتایج یک گروه رو با گروه دیگه بررسی میکنن.
شاید بزرگنمایی نباشه اگر بگیم اصل اطلاعات بدست اومده در پزشکی مبتنی بر شواهد از این دسته مطالعات بدست میان.
مهم ترین نوع مطالعات این دسته کارآزمایی های بالینی تصادفی هستن. مهم ترین مشخصه کارآزمایی های بالینی تصادفی اینه که حتما افراد رندوم گروه بندی بشن، حتما یه مداخله ای آزمایشی چیزی تحت شرایط کنترل شده اعمال بشه و حتما یه گروه کنترل وجود داشته باشن تا بشه باهاشون مقایسه انجام داد.
مثلا جمعی از بیماران مبتلا به کرونا انتخاب میشن، رندوم به دو گروه تقسیم میشن، به گروه اول (مورد یا مداخله) فاوپیراویر میدن و به گروه دوم (یا شاهد یا کنترل) پلاسبو میدن. بعد نتایج گروه کنترل یا شاهد با نتایج گروه مداخله یا مورد مقایسه میشن و نتیجه گزارش داده میشه.
نکته مهم : پلاسبو چیه؟
پلاسبو دقیقا همون دارو یا ماده ایه که میخوایم به گروه مورد بدیم ولی بدون ماده موثره تا اثرات روانی و جانبی رو به حداقل برسونیم.
مثلا یه قرص استامینوفن که همه ی اجزاش مشابه استامینوفنه، روی جلدش نوشته استامینوفن، رنگش سفیده و وسط خط داره فقط 500 میلی گرم استامینوفن رو نداره. شاید جالب باشه بدونین یه پلاسبو میتونه تا 35 درصد اثربخشی اصل دارو رو نشون بده. یعنی همینکه من به شما یه قرص سفید وسط خط دار بدم و بگم بخور این استامینوفنه و دردت رو بهتر میکنه تا 35 درصد میتونه دردتون رو بهتر کنه