روش های تولید علم، مقدمه ای بر پزشکی مبتنی بر شواهد یا EBM
تا حالا به این فکر کردین به چی میگیم علم؟ وقتی میگیم تولید علم از تولید چی دقیقا حرف میزنیم؟ چجوری اندازه گیری میشه؟
تو این پست و پست های بعدی یه نگاه به روش های تولید علم می کنیم و بعدا اگر عمری باقی بود درباره روش های سنجش علم هم می نویسم.
یه راه نام آشنا برای تولید علم استدلاله.
به طور کلی دو مدل استدلال داریم: استقرائی و اسنتتاجی
با ذکر دو تا مثال ساده مثال میزنم:
استدلال استنتاجی
به قطع و به قرارداد مشخص هر جانداری که به بچه اش شیر بده پستانداره
من تمام خرگوش های روی کره زمین رو بررسی کردم و همه ی اون ها به بچه هاشون شیر میدن.
بنابراین همه ی خرگوش هایی که روی کره زمین حضور دارن پستاندارن.
استدلال استقرایی
به قطع و به قرارداد مشخص هر جانداری که به بچه اش شیر بده پستانداره
من هر خرگوشی که تا حالا دیدم به بچه اش شیر میداده
بنابراین تا زمانی که خرگوشی ببینم که به بچه اش شیر نمیده :
نتیجه میگیرم که همه ی خرگوش ها پستاندارن.
استدلال ها مشکلات خاص خودشون رو دارن.
استدلال استنتاجی واضحا بیشتر توی علوم ریاضی کاربرد داره تا تجربی چون علوم تجربی اصولا قطعی و دو دو تا چهارتا نیستن.
استدلال استقرائی هم مشکلات خاص خودشو داره. ما نمیتونیم یه مشاهده خاص و محدود رو به کل جامعه آماری تعمیم بدیم. حتی نمیتونیم به قطع نوع ارتباط دو تا متغیر رو با هم مشخص کنیم.
مثلا میدونیم تو فصل های سرد مردم بیشتر سرما میخورن. مشاهده ما وجود ارتباط بین دمای هوا و میزان شیوع یک بیماریه. ولی اینکه چرا و چطور این اتفاق میوفته رو استدلال استقرائی نمیتونه به درستی مشخص کنه.
سرما میره تو بدنمون؟ ویروس قوی تر میشه؟ سیستم ایمنی ضعیف میشه؟ عامل دیگه ای کلا موثره؟
پس خیلی به مشاهده کننده بستگی داره که دست روی چی بذاره و چجوری نتیجه رو تحلیل کنه. با این نوع استدلال بیشتر فرضیه سازی انجام میشه ولی اون فرضیه آزمایش نمیشه.
مهمه بدونیم در استفاده از استدلال استنتاجی (به تنهایی) هیچوقت نمیتونیم از تعمیم انجام گرفته مطمئن باشیم.
چند تا راه دیگه هم برای تولید علم هست. مثلا نگاه کنیم ببینیم قدیمی ترا چیکار میکردن و یا متخصصای یه حیطه چیکار میکنن. یا شانسی هر چیزی رو امتحان کنیم تا به نتیجه برسیم. از مزایا و معایب اینا میگذرم.
نهایتا میرسیم به روش آخر که با این کار داریم:
روش علمی یا روش اثبات تجربی